مهمترین معترضان به ممیزی کتاب چه کسانی هستند؟ ـ پایگاه خبری مشرق نیوز

گروه فرهنگی مشرق: هفته گذشته وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفتگو با یک نشریه داخلی گفته بود “این وزارت‌خانه، ممیزی قبل از چاپ را بر خواهد داشت. باید چارچوب‌های قانونی را به طور شفاف بیان کنیم و در اختیار ناشران قرار دهیم تا آنها به نوعی خود تنظیمی داشته باشند.” جنتی این اقدام را «ممیزی بعد از انتشار» توصیف کرده و گفته بود که خود ناشر باید بفهمد که کتابش با مقررات همخوانی دارد یا ندارد. وزیر جدید فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین گفت:‌ باید فضای امنیتی حاکم که هنرمندان و بخش‌های دیگری از آن آسیب دیده‌اند تلطیف شود و کسانی که مشکل خاصی نداشته باشند می‌توانند برگردند و به کارشان برسند. او در عین حال وعده داد که تسلیم خواسته‌های نیروهایی که «گروه فشار» نامید، نخواهد شد. [i] تا پیش از آنکه این مطلب تبدیل به ابلاغیه و دستورالعمل و بخشنامه شود لازم است توجه وزیر محترم دولت اعتدال را به نکاتی چند جلب کنیم. امید که در تصمیم گیری مهم و سرنوشت ساز ایشان اثر داشته باشد و بتوانند مشکل بزرگتر و جدی تر حوزه نشر را ببینند:
***مبانی ممیزی
ممیزی و یا حتی تعبیر بد آن سانسور واقعیتی است که به راحتی با مبانی مورد قبول همه قابل اثبات است و تنها عده ای هستند که بنا به دلایلی که در ادامه اشاره خواهد شد با آن مخالفت می کنند. به اجمال در اینجا به همین مقدار اکتفا می کنیم که بخش عمده ای از اعتراضات ناشی از محدودیت برای مغرضان و معاندان است و بخشی از آن به واسطه غلط یا بد اجرا کردن ممیزی که در ادامه خواهیم دید تنها در یک بحش از کل حوزه های اداره کتاب است.
۱. مبانی ممیزی در آیات و روایات
ذیل آیه ۲۴ سوره عبس : فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلى‏ طَعامِهِ که درباره ضرورت توجه انسان به خوراکش است، از امام صادق و امام محمدباقر علیهما السلام جداگانه نقل شده که منظور این است که فرد ببیند علم و دانشش را از که اخذ می کند.[ii] در نگاه فردی این آیه روایت به شکل بالا تفسیر می شود و با رویکرد حکومتی وظیفه حاکمیت در برخورد با جریانهای انحرافی و مشکل ساز را مشخص می کند. علاوه بر آیه فوق در منابع تفسیری و روایی و فقهی به استناد آیه ۷۹ سوره بقره،آیه ۶ سوره لقمان و آیاتی دیگر و روایات ذیل آنها نه تنها به حرمت انتشار کتب ضلال و گمراه کننده پرداخته و آن را حرام دانسته اند.
۲. مبانی ممیزی در منابع فقهی
همان طور که در بخش قبل گفته شد به استناد آیات و روایات متعدد بخشی درمنابع و کتب فقهی مفصلا از جوانب مختلف موضوع کتب ضاله سخن گفته اند. نگارش،خرید و فروش، نگهداری و هرآنچه ممکن است درباره این آثار مطرح باشد بعد از مبانی، دلایل و ابعاد حرمت کتب ضلال و نهایتا ابعاد برخورد با کتابهای ضاله در کتابهای فقهی مورد بحث و تبیین قرار گرفته است. علاقه مندان می توانند جمع بندی خوبی را در مقاله « حکم فقهی کتب ضاله در گذر زمان» نوشته آقای محمدعلی سلطانی در آینه پژوهش مطالعه کنند.[iii] ۳. مبانی ممیزی در قانون اساسی
در تمامی اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که از موضوع آزادی سخن به میان آورده اند و به خصوص اصل ۲۴ قانون اساسی هرگز صحبت از آزادی مطلق و نامحدود به میان نیامده است:
اصل ۲۴ ـ نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند. مگر آن که مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد. تفصیل آن را قانون معین می‌کند. در این اصل تفصیل حدود آزادی نشر به عهده قانون گذاشته شده است.
۴. مبانی ممیزی در آراء و بیانات امام خمینی و مقام معظم رهبری
امام خمینی در تاریخ سوم آبان ۵۸ درباره حدود و ثغور آزادی بیان فرمودند: شما خیال مى‏کنید در انقلابات دیگر آزادى مى‏دهند؟ آزادى به مردم نمى‏دادند. بعد از انقلاب تمام مطبوعات را جلویش مى‏گرفتند؛ تمام مجالس را جلویش مى‏گرفتند؛ تمام دستجات را جلویش مى‏گرفتند؛ همه را به طور اختناق جلویش مى‏گرفتند؛ به اسم اینکه انقلاب است، در انقلاب باید این چیزها بشود لکن این انقلاب اسلامى جلوى هیچ طایفه‏اى را نگرفت و جلوى هیچ قلمى را نگرفت تا چند ماه که معلوم شد که مى‏خواهند توطئه کنند. توطئه گرهایى که بر ضد اسلام مى‏ خواستند توطئه بکنند یک چند نفر را جلویشان را گرفتند که نه، چه بکنید. البته حالا هم یک قلمهاى فاسد باز مى‏گویند چرا جلوى فلان مجله، چرا فلان مجله. نمى‏دانند اینها که خوب، آن مجله، روزنامه، تمام چیزش از اسرائیل بوده است. اینها توقع این را دارند که اسرائیل هم که در اینجا مى خواهد توطئه کند نباید جلویش را گرفت! باید آزاد کرد قلم را، قلمْ آزاد! قلمى آزاد است که توطئه‏ گر نباشد. قلمى آزاد است، روزنامه‏ اى آزاد است، که نخواهد این ملت را به عقب و به تباهى بکشد. این قلمها، همان سرنیزه سابق است که مى‏خواهند ملت را به تباهى بکشند، البته ملت تحمل نمى‏کند که جوانهایش را داده، حالا چهار نفر پشت میز نشین و بالا نشین بنشینند و طرح بدهند و درست بکنند و بگویند که قلمها آزاد نیست؛ چه آزاد نیست؟ کدام قلمها آزاد نیست؟ قلمهاى فاسد نباید آزاد باشد. الآن هم فاسدهاشان خیلی هایشان آزادند، مِنْ جمله همین قلمهایى که مى‏گویند چرا آزاد نمى‏گذارید. اینها هم‏ الآن توطئه‏ گر هستند.
در هر صورت، شما مطمئن باشید. با دل محکم، با مشت گره کرده و محکم، به جلو بروید. و شما پیروزید. اما شرط این است که آن نهضت به همان وضعى که آمد، به همان قدرتى که آمد، حفظش کنید. حالا هى نروید سراغ اینکه من چیزى ندارم؛ توى اداره مثلًا جاى من کمتر از کسى است. اینها چیزهاى بعد از انقلاب است؛ یعنى یک بیمارى بعد از انقلاب است، بیماریهاى بعد از انقلاب؛ مضر است. و آن توجه کردن به اینکه حالا من چه باید داشته باشم ندارم؛ مثلًا من باید مقامم چه باشد نیست.[iv] حضرت امام در وصیتنامه خود نه تنها به ضرورت وجود نظارت بر این جریانها تاکید می کنند که در صورت کوتاهی حکومت، مسئولیت را برعهده مردم می اندازند:
اکنون وصیت من به مجلس شوراى اسلامى در حال و آینده و رئیس جمهور و رؤساى جمهور مابعد و به شوراى نگهبان و شوراى قضایى و دولت در هر زمان، آن است که نگذارند این دستگاههاى خبرى و مطبوعات و مجله‏ها از اسلام و مصالح کشور منحرف شوند. و باید همه بدانیم که آزادى به شکل غربى آن، که موجب تباهى جوانان و دختران و پسران مى‏شود، از نظر اسلام و عقل‏ محکوم است. و تبلیغات و مقالات و سخنرانیها و کتب و مجلات برخلاف اسلام و عفت عمومى و مصالح کشور حرام است. و بر همه ما و همه مسلمانان جلوگیرى از آنها واجب است. و از آزادیهاى مخرب باید جلوگیرى شود. و از آنچه در نظر شرع حرام و آنچه برخلاف مسیر ملت و کشور اسلامى و مخالف با حیثیت جمهورى اسلامى است به‏طور قاطع اگر جلوگیرى نشود، همه مسئول مى‏باشند. و مردم و جوانان حزب اللهى اگر برخورد به یکى از امور مذکور نمودند به دستگاههاى مربوطه رجوع کنند و اگر آنان کوتاهى نمودند، خودشان مکلف به جلوگیرى هستند. خداوند تعالى مددکار همه باشد.[v] مقام معظم رهبری در یکی از دیدارهای خود با جمعی از ناشران سخنان مهمی دارند که بخشی از آن از این قرار است:
نشر فکر و سخن نادرست و جهت‌دارى که جزیى از چارچوب یک طرح براندازى و امنیتى محسوب مى‌شود، مضر است؛ زیرا انگیزه صاحب چنین فکرى، صرفا طرح یک سخن علمى، یا یک نظر فلسفى، اجتماعى، یا سیاسى نیست و ممکن است خواسته یا ناخواسته، در طرح خرابکارى و براندازى، سهیم و شریک باشد. رهبر معظم انقلاب اسلامى، از انتشار و توزیع آثار هنرى غیر اخلاقى و مستهجن در یک جامعه، به عنوان بخش دیگرى از یک کار منفى فرهنگى که داراى تأثیر فورى و آنى است، یاد کرده و فرموده اند: آثار هنرى که تأثیر ویرانگر اخلاقى به دنبال دارند، به هیچ وجه قابل پاسخگویى نیستند و باید با جدیت تمام، مانع از انجام آن شد و این همان ممیزى واجب است. بنا بر این دستگاههاى نظام اسلامى، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى و ناشرین، در جنجال علیه ممیزى و سانسور، باید مراقب باشند که هدف را گم نکنند…..
بدیهى است که نظام انقلابى و اسلامى ایران با برخى از آزادیهاى ویرانگر، نظیر آزادى جنسى و آزادى در ارتکاب گناه، مخالف است و اجازه نمى‌دهد که نسل جوان کشور در معرض آثار مخرب فرهنگى و هنرى مخالفین اسلام قرار گیرد و از این طریق به گمراهى و فساد کشیده شود. بنا بر این حساسیت نظام نسبت به مسأله مطبوعات، کتاب و نشر، تنها از این جهت قابل بررسى است.[vi] اگر بخواهیم به مبانی عقلی، نقلی، قانونی،عرفی و….ممیزی کتاب بپردازیم مثنوی هفتادمن خواهد شد و به همین مقدار اکتفا می کنیم.
۵. آیین نامه ضوابط نشر ابلاغ شده به ناشران
این آیین نامه در جلسه۶۶۰ مورخ ۲۴/۱/۱۳۸۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و ابلاغ شده است. مهمترین ماده آن را می توان ماده۴ دانست که به بیان حدود قانونی حوزه نشر می پردازد:
ماده ۴ ـ حدود قانونی
نشر کتاب همانگونه که ممکن است مظهر و نمودی از آزادی‌های اجتماعی و انسانی تلقی شود، چه بسا مورد سوء‌استفاده و اشاعه لاابالیگری‌ فکری و اخلال در حقوق عمومی قرار گیرد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری دستگاه‌های ذیصلاح موظف است برای مقابله با جوانب منفی، حدود و ضوابط نشر کتاب را که ذیلاً آمده است، مورد توجه قرار دهد و فضای سالم و سازنده چاپ و نشر کتاب را حفظ و حراست نماید:
الف ـ دین و اخلاق
۱ ـ تبلیغ و ترویج الحاد و اباحه‌گری، انکار یا تحریف مبانی و احکام اسلام و مخدوش کردن چهره شخصیت‌هایی که از نظر دین اسلام محترم شمرده می‌شوند و تحریف وقایع تاریخی دینی که مآلاً به انکار مبانی دین منجر شود.
۲ـ توهین به مقدسات دین مبین اسلام و تبلیغ علیه تعالیم اصول و مبانی آن.
۳ـ ترویج و تبلیغ ادیان، مذاهب و فرقه‌های منحرف و منسوخ، تحریف شده و بدعتگذار.
تبصره ـ معرفی ادیان و مذاهب و بیان احکام یا تحقیق درباره آنها با رویکرد علمی و غیر تبلیغی مستثنی است.
۴ـ ترویج خرافات و مخدوش کردن چهره اسلام.
۵ـ بیان جزئیات مراودات جنسی، گناهان، کلمات رکیک و مستهجن، به نحوی که موجب اشاعه فحشا شود.
تبصره ـ بیان مراودات جنسی یا مفاسد با زبانی عفیف و غیرمحرک به منظور آموزش، انتقال پیامی مثبت یا نشان دادن چهره شخصیت‌های منفی، از حکم این بند مستثنی است.
۶ـ استفاده از جاذبه جنسی و تصاویر برهنه زنان یامردان با عنوان آثار هنری یا هر عنوان دیگر.
تبصره ـ استفاده از تصاویر و طرح‌های علمی در کتاب‌های تخصصی و علمی، بلامانع است.
۷ـ انتشار تصاویر به نحوی که موجب اشاعه فحشا شود؛ نظیر رقص، مشروب‌خواری و مجالس فسق و فجور.
تبصره ـ چاپ تصاویر مجالس فسق و فجور عناصر حکومت پهلوی یا ضد انقلاب برای استناد تاریخی با رعایت عفت عمومی، مستنثی است.
۸ـ ترویج مادی‌گرایی فلسفی و اخلاقی و سبک‌های زندگی مخالف ارزش‌های اسلامی و اخلاقی.
۹ـ خشن جلوه‌‌دادن چهره اسلام و مسلمانان واقعی.
ب ـ سیاست و اجتماع
۱ـ توهین، تخریب‌ یا افترا به امام خمینی (ره) و رهبری، رئیس‌جمهور، مراجع تقلید و تمام افرادی که حفظ حرمت آنها شرعاً یا قانوناً لازم است.
۲ـ تبلیغ علیه قانون اساسی و انقلاب اسلامی و معارضه با آنها.
۳ـ برانگیختن جامعه به قیام علیه نظام جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی.
۴ـ ترویج گروه‌های محارب و عناصر ضد انقلاب و تروریست و نظام لائیک و سلطنتی و خاندان و پهلوی و تطهیر چهره‌های منفی آنان.
تبصره ـ طرح و نقل افکار و گفتار و مواضع فکری و علمی مخالفان انقلاب و نظام برای بررسی محققانه و عالمانه آرا و اندیشه‌های آنها منعی ندارد.
۵ـ تبلیغ و ترویج وابستگی به قدرت‌های سلطه‌جو و ضدیت با استقلال کشور.
۶ـ تبلیغ علیه منافع و امنیت ملی و ناکارآمد جلوه‌دادن نظام جمهوری اسلامی.
تبصره ـ بیان نارسایی ها و اشکالات در جمهوری اسلامی برای نقد و بررسی و شناخت دقیق‌تر مسائل و دستیابی به راه‌حل‌های مناسب و بیان مستدل و اصلاح طلبانه مشکلات و دور از توهین و افترا بلامانع است.
۷ـ اخلال و تشکیک در وحدت ملی و تمامیت ارضی کشور و ایجاد آشوب، درگیری و اختلاف میان اقوام و مذاهب.
تبصره ـ چاپ کتاب‌های علمی و استدلالی عقیدتی که محرک احساسات منفی و برهم زننده اساس وحدت در میان اقوام و فرق مختلف کشور نباشد، اشکالی ندارد.
۸ـ تضعیف و تمسخر افتخارات ملی، حس وطن‌‌دوستی و توانایی‌های علمی و عملی مردم ایران، فرهنگ خودی و اقوام ایرانی.
تبصره‌ ـ نقد و نفی آداب و سنن غلط و انحرافی به قصد اصلاح و بدون شائبه‌های سیاسی، فرهنگی،‌ اقتصادی و استعماری منعی ندارد.
۹ـ ترویج و تبلیغ روحیه خودباختگی در برابر فرهنگ و تمدن بیگانه و القای حس عقب‌ماندگی.
۱۰ـ تبلیغ صهیونیزم و انواع دیگر نژادپرستی.
۱۱ـ تحریف وقایع مهم و مسلم تاریخی ایران و اسلام.
ج ـ حقوق و فرهنگ عمومی
۱ـ توهین و تمسخر زبان، فرهنگ و هویت اقوام و اقلیت‌های دینی و قومی.
۲ـ ترویج و تبلیغ قانون گریزی، بی‌بند و باری و لاابالی‌گری.
۳ـ تبلیغ علیه خانواده و تضعیف و تخریب ارزش و جایگاه آن.
۴ـ ترویج ناامیدی، سرخوردگی، پوچی و بیهودگی و نگرش‌های منفی در جامعه و افزایش بی‌اعتمادی عمومی.
۵ـ تحقیر و تمسخر اقشار مختلف جامعه.
۶ـ ترویج و تبلیغ جریان‌ها و اشخاص فاسد و منحرف فرهنگی و هنری داخلی و خارجی.
۷ـ افشای قانونی اسناد طبقه‌بندی شده کشوری و لشکری.
۸ـ تخریب هویت و زبان ملی.[vii] ***سیر ممیزی کتاب در دولتهای مختلف پس از انقلاب
در دوره های مختلف و دولتهای ده گانه ممیزی با فراز و نشیبهایی مواجه بوده است. به طور مشخص در دوره های پیش از دولت نهم و دهم غالبا ممیزی به بعد از انتشار کتاب موکول شده و در صورت بروز مشکل و شکایت مدعی العموم یا افراد حقیقی و حقوقی با افراد متخلف برخورد می شد. اتفاقی که در اوایل دولت نهم رخ داد و در اواسط آن نظام جدی یافت ممیزی پیش از انتشار بود.
در ابتدای امر این جریان باعث کندی روند انتشار برخی آثار شد اما از حدود سال ۸۶-۸۷ با تشکیل گروههای تخصصی زیر نظر استادان و اعضای هیات علمی دانشگاههای معتبر کشور به عنوان مدیران گروهها و اضافه کردن پژوهشگران و دانشگاهیان بعضا بنام به بدنه کارشناسی اداره کتاب روند ممیزی صبغه علمی و کاملا غیر امنیتی – به رغم ادعای برخی مخالفان- یافت.
جالب است بدانید بخش قابل توجهی از کارشناسان اداره کتاب دارای تحصیلات کارشناسی ارشد و دکتری از دانشگاههای مختلف کشور و با گرایشهای سیاسی متنوع و غالبا همسو با دولت اعتدال هستند و این غیر از بنامترین و شاخصترین نویسندگان و محققان بنام و متعهد هر رشته علمیست که در موارد خاص از آنان کسب نظر می شود. آنچه در اداره کتاب اتفاق می افتد فرآیندی علمی و غیر سیاسیست و بنا بر مصالح و قوانین نظان و نه حزب یا جریان خاص سیاسی.
***تفاوت ممیزی کتاب و نظارت بر مطبوعات
نکته بسیار مهمی که در اینجا لازم است متذکر شویم این مطلب است که علت تفاوت رویه دولتهای قبل با دولت اخیر در این بود که گفته می شد همانند مطبوعات که نظارت بر آنها بعد از چاپ است نه پیش از چاپ کتاب هم باید بر اساس همان رویه مورد بررسی و نظارت قرار گیرد. ایرادی که به این قیاس می توان گرفت تفاوت جدی مطبوعات و کتاب است. این دو از حیث ذاتی و ماهوی کاملا با هم متفاوتند و قیاس میان آنها را باید قیاس مع الفارق دانست.
نشریات تعدادشان بسیار، مخاطبانشان به روز و در روز هستند. هرچند قدری ظهور پدیده اینترنت بر عمر مقالات نشریات افزوده است اما غالبا مطالبی که در سایتها و نشریات درج می شوند عمری در نهایت به اندازه یک روز دارند و با آمدن مطالب جدید به فراموشی سپرده می شوند و معمولا هم مورذد استناد کارهای علمی و… قرار نمی گیرند و اعتبار چندانی ندارند.
اما کتاب روندی کاملا متفاوت دارد. چند هفته ای ممکن است در خوش بینانه ترین حالت از فاصله نگارش تا انتشار آن طول بکشد و چندماه و گاه چندسال زمان می طلبد تا به دست اهلش رسیده و مطالعه شود. روزنامه اگر خوانده نشود ئور انداخته می شود اما معمولا کتاب ناخوانده در قفسه کتاب و خانه باقی می ماند تا روزی که مطالعه شود و…
خیلی به ندرت پیش می آید که روزنامه ای چندبار مطالعه شود اما برخی کتابها چندین بار مطالعه می شوند. و بسیاری تفاوتهای دیگر که مجال طرح آنها نیست.
***مدیرکل فعلی اداره کتاب وزارت ارشاد کیست؟
علاوه بر آنچه درباره مدیران گروهها و کارشناسان اداره کتاب گفته شد حیف است از آخرین مدیرکل اداره کتاب سخنی به میان نیاید. محمد اللهیاری فومنی مدیر جوان مهربان و مودبی که تا کنون هیچ ارباب رجوعی اورا پشت میز مدیریتش ندیده و در نهایت صمیصیت و متانت و با آغوش باز پذیرای ناشران و نویسندگان بوده است. بعید است بتوان ناشری را پیدا کرد که گلایه ای از نحوه برخورد او داشته باشند.
دانشجوی دکتری ای که مشقات و مشکلات ادامه تحصیل بر روند فعالیتها و کار او اثری نداشته و اگر در تغییر و تحولات عادی و جاری تغییر دولتها کنار گذاشته شود حقیقتا وزارت ارشاد از حضوری مدیری جوان و متعهد و اثربخش و فراجناحی بی بهره شده است.معمولا در برابر انتقادات انعطاف دارد و در حد امکان تلاش دارد ناشر و مولف از نزد او راضی بیرون بروند و در عین حال جانب قانون و مصالح نظام را داشته باشد.
***در اداره کتاب چه می گذرد؟
روند دادن مجوز در اداره کتاب به این شکل است که ابتدا کتاب به همراه سی دی آن در سیستم کامپیوتری ثبت شده و شماره ای برای پیگیری به مولف یا ناشر اثر داده می شود.حدود نیم تا دوسوم کتابها با بررسی بسیار بسیار اجمالی نهایتا در مدتی کمتر از ۲۴ساعت به مرحله صدور مجوز می رسند. گاهی این کتابها تا ۸۰ درصد کتابهای رسیده را شامل می شود. نکته بسیار مهم این است که این رویه درباره کتابهای چاپ اول است و بر خلاف ادعای مدعیان و مخالفان ممیزی، درباره آثاری که تجدید چاپ می شوند غالبا بررسی مجددی انجام نمی شود و به همان بررسی اولیه اکتفا می شود. بقیه کتابها در دودسته کلی تقسیم می شوند: ادبیات داستانی: رمانهای تازه تالیف شده و بقیه کتابهایی که نیاز به بررسی دقیق دارند.
***اغلب معترضان ممیزی به کدام بخش اعتراض دارند؟
کتابهای غیر داستانی طی چند روز و چند هفته و غالبا در مدتی کمتر از یکماه موفق به دریافت مجوز می شوند. موارد مشروطی هم غالبا محتوایی است نه شکلی. به این معنا که اینطور نیست به صرف بکار رفتن واژه های چون مستی و شراب و رقص و ….از این دست واژگان ناشر و مولف به حذف آنها از متن کتاب شوند جز اینکه در معنای واقعی خود به کار رفته باشند. بوده اند مواردی که اعمال این موارد مشروطی باعث شده کتاب نواقصش برطرف شده و از کتاب در قالب کتاب سال جمهوری اسلامی تقدیر شود. معمولا ناشران و مولفان از روند و موارد ابلاغی این دست آثار گلایه ای ندارند. عمده گلایه ناشران و مولفان مربوط به کتابهای حوزه داستان و ادبیات تالیفی است و در مواردی نادر حوزه شعر.
کتابهای شعر که در روند ارزیابی ها دچار مشکل می شوند آثثار هستند که از حیث قالب و عروض و قافیه اسمشان را نمی شود شعر گذاشت چه رسد به محتوایش. و اما کتابهای گروه داستان؛ این کتابها در فرآیندی چندماهه و گاه چندساله به نتیجه می رسد و مولف و ناشر اگر زنده مانده باشند و از انتشار اثرشان پشیمان نشده باشند می توانند بفهمند کتابشان مجاز، مشروط یا عیر مجاز شده است. طیف معترضان به روند ارائه نتیجه ارزیابی کتب داستانی و اداره کتاب وزارت ارشاد را می توان چنین دسته بندی کرد:
۱. هرزه نگاران، معارضان و مخالفان نظام جمهوری اسلامی و تشیع
عده ای سودجو که برای فروش بیشتر آثارشان به نگارش و ترویج صحنه های مستهجن و کثیف و غیراخلاقی می پردازند. رمان نویس مشهور و بنامی است که در دولت هفتم با دو نام مستعار که هر دو با “م” شروع می شود مجموعه ای از رمانها را (همه را به اسم دخترانه) نوشته و منتشر کرده که قلم از بیان موارد مندرج در این آثار واقعا حیا می کند. رمان گندم او که در مدت حدود ده سال به چاپ بیستم رسیده در تمام صفحاتش بی استثنا می توان فساد و فحشا را مشاهده کرد. محمد سرشار حدود یک دهه قبل در سال ۸۳ درباره این دست آثار نوشت:
مهمترین زخم این وزارت خانه مربوط به انتشار دو کتاب‌ «زنان‌ موسیقی‌ ایران‌» و «زنان‌ پرده‌ نشین‌ و مردان‌ جوشن‌پوش‌» است. نویسندگان این دو کتاب، ناشر آنها و حتی رییس اداره کتاب وزارت ارشاد، متهمان این پرونده بودند که در دادگاه تجدید نظر، مجازات زندان مجید صیادی‌، رییس‌ اداره‌ کتاب،‌ به‌سه میلیون‌ تومان‌ جزای‌ نقدی‌ و محرومیت‌ دایم‌ وی‌ از تصدی‌ نظارت‌ بر انتشار کتاب‌ و امور مشابه‌ به‌ یک‌ سال‌ انفصال‌ موقت‌ تبدیل‌ شد.
جرم این افراد اهانت به مقدسات شناخته شده بود.
آتش بس اصولگرایان نسبت به شخص مسجد جامعی سبب شده است که او راه وزیر قبلی را با جدیت بیشتری دنبال کند. او در سال ۸۱، رمان «شهری که زیر درختان سدر مرد» را به عنوان رمان قابل تقدیر سال ۱۳۸۰ معرفی کرد. خسرو حمزوی، نویسنده این رمان، توانسته بود هوشمندانه، مشخصات ظاهری ضد قهرمان دیکتاتور و مستبد رمان خود را، مانند بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران نظیره سازی کند. حتی در این رمان، شخصیتهای منفی ای وجود داشتند که دست و پای خود را، در راه رسیدن به اهداف ضد قهرمان رمان، از دست داده بودند و حالا به او پشت کرده بودند.
این انتخاب با خشم نویسندگان اصولگرا مواجه شد و کشمکشها بر سر حذف نام این رمان، خاکریزهای آنان را یک پله عقب راند: دیگر کسی به مجوز انتشار این دست رمانها، معترض نبود. مسجد جامعی در سال ۸۱، رمان «چراغها را من خاموش می کنم»، نوشته زویا پیرزاد، نویسنده زن ارمنی را، شایسته عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی دانست. این کتاب، اولین رمانی بود که بالاترین جایزه دولتی جمهوری اسلامی را به خود اختصاص می داد.
این انتخاب وزارت ارشاد، برای غرب پیامهای مهمی به همراه داشت. غرب متوجه شد که جریان حاکم بر وزارت ارشاد می کوشد با ارایه چهره جدیدی از تاریخ انقلاب اسلامی، روایت غالب را کنار بزند. در برترین رمان جمهوری اسلامی، دیگر از خشونتهای سازمان امنیتی رژیم شاه علیه مخالفان و حتی مبارزه های اسلامگرایان بر ضد سلسله پهلوی خبری نیست. نویسنده رمان، جامعه ایران را، در اوج قدرت محمد رضا شاه، به گونه ای تصویر کرده که جوانان ایرانی از امنیت و رفاه مردم در آن دوره و دغدغه های اشرافی آنان، حیرت زده می شوند.[viii] عموم مخالفان و منتقدان ممیزی اداره کتاب در داخل و خارج کشور از این دسته هستند و همین ها هستند که در صحبتهای امام خمینی رحمه الله علیه و مقام معظم رهبری مورد اشاره بودند و وزارت ارشاد نباید فریب فشار و هجمه آنان را بخورد و در واقع گروه فشار واقعی اینان هستند نه نیروهای متعهد انقلاب.
۲. دوستان
از انصاف که نگذریم، روند ارائه نتیجه ارزیابی کتابهای داستانی بسیار بسیار بسیار طولانی است. البته بخشی از آن طبیعی است و بجا. یک رمان را چندین نفر باید مطالعه کنند تا از زوایای مختلف ابعاد گوناگون اثر را بررسی کنند شاید زوایای پنهانی داشته باشد و مثلا به جای یکی- دونفر تا پنج نفر یک کتاب را مطالعه کنند. طبیعتا مطالعه رمان هم بیشتر زمان می برد هم افراد خاصی هستند که حال و حوصله رمان را داشته باشند. اما با این حال روند بسیار بسیار کندتر از آن چیزیست که بایسته و شایسته است و گاه تا چندماه و چندسال ادامه پیدا می کند. در این میان موارد مشروطی هم الزاما به دقت موارد مشروطی دیگر گروهها نیست و انعطاف در پذیرش انتقادها هم کمتر از بقیه گروهها مشاهده می شود. بدیهی است مجموعه این تفاوتها باعث رنجش نویسندگان متعهد و ارزشی هم در مواردی شده است. با توجه به این مقدمات خیلی بی انصافیست که نقایص یک گروه به کل مجموعه تعمیم داده شده و همه با یک چوب تارانده شوند.
***پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت ممیزی کتاب
با توجه به مجموعه مطالب گفته شده پیشنهادهای ذیل برای بهبود روند اریابی کتابها پیش از انتشار ارائه می شود امید که مورد توجه وزیر محترم ارشاد، معاون فرهنگی آتی وزارتخانه متبوع و کمیسیون فرهنگی مجلس قرار گیرد:
حمایت مالی و تأمین نیازهای بررسها و کارشناسان
در حال حاضر بررسها و کارشناسان اداره کتاب رقمهایی بسیار بسیار ناچیز ما به ازای بررسی هر کتاب دریافت می کنند و از بسیاری حقوق عادی کارمندان بی بهره اند. بخشی از مشکلات این عزیزان که مجاهدانه و مخلصانه به ادای تکلیف خود برای نظام می پردازند اگر گفته شود نوعی مظلوم نمایی تلقی می شود و به همین سبب از بیان آنها احتراز می شود.
افزایش تعداد کارشناسان با تاکید بر تخصص، تعهد و اعتدال
به واسطه مشکلات عدیده که برخی از آنها گفته شد الان تعداد کارشناسان و بررسهای اداره کتاب به اندازه نیست . بدیهست تسریع در روند بررسی نیازمند ابزارها و راهکارهاییست که در راس آنها می توان به افزایش تعداد کارشناسان اشاره کرد.
تغییر در مدیریت گروه ادبیات داستانی یا لااقل تغییر در رویه دادن مجوزهای این گروه: تنها گروه شاکی دار ارشاد
همان طور که گفته شد گروه ادبیات داستانی تقریبا تنها بخش گلایه ساز اداره کتاب است. چه نیکوست که یا در مدیریت این بخش تغییری وجود آید یا از او خواسته شود در روند فعالیتهای خود به هرشکل ممکن تغییر و تسریع به وجود آورد.
راه اندازی سامانه یا نرم افزار اطلاع رسانی ناشران درباره وضعیت کتاب
بارها مشاهده شده بسیاری از کتابها موارد مشروطی محدودی دارند یا حتی مجوزشان صادر شده و مولف و ناشر از آن بی خبر ند و گمان می کنند کتاب همچنان در حال بررسی و ارزیابیست اگر نرم افزاری تهیه شود که ناشران بتوانند با نام و رمز ورود اختصاصی خود از آخرین نتایج بررسی آثارشان مطلع شوند یا سامانه ای پیامکی که این نتیجه را به روز به اطلاع آنان برساند خودبخود بخشی از گلایه ها کاهش یافته و صرفه جوییهای بسیاری را به دنبال می آورد.
***مصیبت بالاتر از ممیزی در حوزه نشر
ممیزی با تمام نواقص و ایرادهای نه چندان زیادی که گفته شد الان در حال انجام است و وضعیت نسبتا رضایت بخشی دارد. اما ناشران کشور ماههاست از بی تدبیری دولت گذشته آسیب دیده اند و به واسطه گرانیهای عمومی کشور و بخصوص کاغذ که بخشی از آن ناشی از انحصار در واردات و عرضه کاغذ به ناشران است، با مشکلات کمرشکنی دست و پنجه نرم می کنند. کم نیوده اند ناشران خوب موفق و باسابقه ای که این روزها به خاک سیاه نشسته اند یا ورشکست شده یا در آستانه ورشکستگی قراردارند.
وزیر محترم ارشاد در نطق خود دفاعی از حوزه نشر ننمود و صحبتی از مصائب اهل فرهنگ نکرد. چه نیکو و بجاست اگر تمهیداتی اندیشیده شود تا هم اهل فرهنگ و نشر بتوانند حرف دلشان را بزنند هم براساس درد دلهای آنان راه درد و درمانشان شناسایی شود. مشکلاتی که اگر همچنان ادامه یابد تبعات جبران ناپذیری را به دنبال می آورد. درددلهایی که طی سالهای گذشته نه شنیده شد نه وقعی به آنها نهاده شد و ناشران با جوابهای نامربوط و لبخند تلخ مسئولان و نه پاسخگویی و اقدام آنان مواجه شدند.
***کلام آخر
بنایی نیکو و حسن در طول سالهای گذشته ساخته شده و خشت خشت بالا رفته است. حال از دولت اعتدال توقع می رود به جای برخورد تخریبی، نواقص آن را برطرف کرده همزمان مصالح نظام و ناشران و مردم را در نظر بگیرند.
پ.ن: با توجه به بی اطلاعی اداره کل کتاب وزارت ارشاد و مسئولان مربوط، حق اعتراض برای آنان محفوظ است و پاسخهای آنان به این گزارش اضافه خواهد شد.
[i] . http://www.tabnak.ir/fa/news/339297/ممیزی-قبل-از-نشر-برداشته-می‌شود
[ii] .الکافی، ج‏۱، ص: ۵۰.
[iii] . http://www.ensani.ir/fa/content/50976/default.aspx
[iv] .صحیفه نور، ج‏۱۰، ص: ۳۵۱-۳۵۰. همچنین نک:صحیفه نور، ج‏۱۱، ص: ۱۴۵.
[v] .صحیفه نور، ج‏۲۱، ص: ۴۳۶-۴۳۵.
[vi] . http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=853
[vii] . برای مشاهده بقیه مواد آیین نامه نک:
http://hamshahrionline.ir/details/115286
[viii] . http://www.tardid.com/archives/1383/11/post_17.php
[۱] . http://www.tabnak.ir/fa/news/339297/ممیزی-قبل-از-نشر-برداشته-می‌شود
[۱] .الکافی، ج‏۱، ص: ۵۰.
[۱] . http://www.ensani.ir/fa/content/50976/default.aspx
[۱] .صحیفه نور، ج‏۱۰، ص: ۳۵۱-۳۵۰. همچنین نک:صحیفه نور، ج‏۱۱، ص: ۱۴۵.
[۱] .صحیفه نور، ج‏۲۱، ص: ۴۳۶-۴۳۵.
[۱] . http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=853
[۱] . برای مشاهده بقیه مواد آیین نامه نک:
http://hamshahrionline.ir/details/115286
[۱] . http://www.tardid.com/archives/1383/11/post_17.php
نشانی اصل نوشته