کتاب به عنوان «کالای فرهنگی ملی» جمهوری اسلامی ایران

شاید این مطالب برایتان مفید باشد

اولویت حوزه کتاب، تأمین مواد اولیه و به‌روزرسانی فناوریهاست نه ممیزی کتاب ـ آنچه در نشست سرای اهل قلم گفته شد

۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۳

مقاله «نسبت مطلوب دولت و کتاب» در کتاب «نسبت دولت و فرهنگ»

۱۳ خرداد ۱۳۹۲

سیر مطالعاتی: آنچه که باید باشد ـ تجدید مطلع در حوزه کتاب(۹)

۲۸ دی ۱۳۹۰

آخرین روزهای تیر ۱۳۹۰، روزهای به‌یادماندنی‌ای برای فعالان حوزۀ کتاب بود. مجموعه‌ای از حرکتهای زیرپوستی در دو سال گذشته، این نوید را می‌داد که راه‌نمای نظام، پس از سالها، باز هم درباره یار مهربان، بگویند.
در بهار کتاب، همه منتظر بودند تا مقام معظم رهبری در پایان دیدن نمایشگاه جنبی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، پس از سال‌ها دربارۀ کتاب سخن بگویند. اما این دیدار برگزار شد و مطابق معمول، مسؤولان گزارشهای خود را ارایه کردند و رهبر معظم انقلاب، به جز تذکری کوتاه دربارۀ اهمیت قالب کتاب نسبت به دیگر قالب‌های نو، فرمایش دیگری نداشتند.
این انتظار، دو ماه بعد به سر آمد و به بهانۀ نخستین دیدار کتابداران نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با معظم له، ایشان به شکلی مفصل و راهبردی در حوزۀ کتاب، بیاناتی را ایراد فرمودند. اگر رسانه‌نگاری بخواهد برای بیانات ۲۹ تیر ۱۳۹۰ رهبر معظم انقلاب، عنوانی انتخاب کند، شاید «تجدید مطلع در حوزۀ کتاب»، مناسب‌ترین عنوان باشد.
آیت الله خامنه‌ای در این سخنان نارضایتی خود را از وضعیت کتاب در کشورمان بیان نمود و به صراحت فرمود: «ما در کشورمان، در جامعۀ خودمان، از واقعیتى که در این زمینه وجود دارد، راضى نیستیم. بله، درست است؛ امروز حجم کتاب‌هایى که تولید می‌شود با گذشته خیلى تفاوت کرده است؛ گاهى چند برابر کتاب منتشر می‌شود یا تیراژ کتاب‌ها بالا می‌رود، لیکن این کافى نیست؛ اینها براى کشور ما خیلى کم است. … من از این اجتماعى که امروز هست، می‌خواهم این استفاده را بکنم که یک تجدید مطلعى بشود در مسئلۀ کتاب و کتاب‌خوانى و کتاب خوب و کتاب مفید و کتاب سالم؛ یک حرکتى را همۀ مسئولان در کشور آغاز کنند؛ از آنهایى که برنامه‌ریزى می‌کنند تا آنهایى که تولید می‌کنند، تا آنهایى که تبلیغ می‌کنند، تا مخاطبان کتاب، جوان‌ها و غیر جوان‌ها، که کتاب را می‌خوانند، یک نگاه جدیدى داشته باشند».
وضعیت کتاب در جمهوری اسلامی ایران، به نسبت دوران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و همچنین وضعیت فعلی دیگر کشورهای منطقه، وضعیتی ممتاز و درخور افتخار است، اما به شکل طبیعی، نگاه راهبر انقلاب اسلامی به سوی آینده و در افقی جهانی است. به سخن دیگر، ما باید وضعیت فعلی حوزۀ کتاب را باید با وضعیت آرمانی آن براساس ارزش‌های انقلاب اسلامی ارزیابی کنیم.
از سوی دیگر، قرار گرفتن جمهوری اسلامی ایران بین ده تا پانزده کشور نخست جهان از نظر تعداد عنوان کتاب‌های چاپ‌شده در یک سال، فرصت تاریخی‌ مناسبی را برای انقلاب اسلامی فراهم کرده است.
از منظر مدیریت فرهنگی، باید نگاه سیاست‌گذاران و مدیران فرهنگی به کتاب به گونه‌ای دگرگون شود که آن را یک «کالای فرهنگی ملی» بدانند. همان‌گونه که کشور فرانسه، «تئاتر» را هنر ملی خود می‌داند و ایالات متحده امریکا و هند، «سینما» را مهم‌ترین هنر معرفی می‌کنند، ایران نیز می‌تواند به دلایل زیر، «کتاب» را کالای فرهنگی ملی خود بداند:
۱. پیشینۀ پنج‌هزارسالۀ ایرانیان در اختراع و استفاده از خط میخی، آنها را به پیش‌قراولان این حوزه بدل کرده است؛
۲. پس از ظهور دین اسلام، ایرانیان در جایگاه سردمداران حرکت علمی مسلمانان، حجم بسیار زیادی از تولید علم را برعهده داشتند و کتاب‌های بسیاری را نگاشتند؛
۳. از نظر تعداد عنوان، جایگاه فعلی ما در جهان جایگاهی پیشرو است؛
۴. از نظر شمارگان، می‌توان با برنامه‌ریزی درست در حوزۀ کتاب‌خوانی و گسترش بازار جهانی کتاب میان فارسی‌زبانان و فارسی‌خوانان، به حد نصاب‌های جدیدی در شمارگان کتاب رسید؛
۵. از نظر کیفیت کتاب‌ها، حرکت بنیادینی در کشور آغاز شده که نشانه‌های آن، نگارش دانش‌نامه‌ها و فرهنگ‌های عمومی، موضوعی و تخصصی است که با جمع‌آوری، طبقه‌بندی و چکیده‌سازی علوم موجود، نگاه ایرانی به مجموعه علم بشر را به نمایش می‌گذارد و در حرکت تمدنی، گام مهمی در پیشرفت در این حوزه به شمار می‌آید.
این دلایل و دلایل بسیار دیگر نشان می‌دهد که تأکید مقام معظم رهبری بر قالب کتاب، تأکیدی راهبردی است و مسئولان فرهنگی نظام باید با نگاهی دیگر، به این حوزه وارد شوند.